Welcome to the new version of CaltechAUTHORS. Login is currently restricted to library staff. If you notice any issues, please email coda@library.caltech.edu
Published December 1980 | Published
Report Open

Barizza's studies of Cicero

Abstract

Before Barzizza's claim to be the father of Ciceronianism can be fruitfully discussed we must know more about his own work with Cicero. This paper offers a first contribution to such a reexamination by calling attention to three little known works: 1) his commentary on figures of speech and thought from the Ad Herennium, 2) his 1420 lectures on the speeches, 3) his biography of Cicero. The paper also prunes Barzizza's bibliography of several commentaries which he is recently supposed to have written and which under analysis prove to be ghosts. The main part of the paper discusses the life of Cicero (which is here edited for the first time), in particular its relation to its sources.

Additional Information

Appendix I. Exornationes colorum et sententiarum Gasparini Pergamensis rethorici eximii. B: Oxford, Balliol College 132, f. 60v. M: Venice, Marc. lat. XIV 68 (4735), f. 77r. 0: Vatican City, Ott. lat. 1438, f. 108r. Cum exornationes verborum atque sententiarum non semper omnibus conveniant partibus orationis, aut aeque principaliter, sic etiam magis plerumque un1 causarum generi competant quam alteri, similiter uni figurae orationis quam alteri et ceteris partibus eloquentiae de quibus ars 5 praescribit, operae pretium est hanc de elocutione praeceptionem paulo altius repetere ut primum inquiratur quae figura unicuique respondeat colori quotiens in graeco conveniret aliquem ornatum similem invenire. Secundo cui generi causarum principal ius unaquaeque exornationis species congruat. Tertio cui parti orationis aptius conveniat. Quarto quantum ad 10 exordium cui generi accidentali melius serviat. Quinto in qua constitutione frequentius locum habeat. Sexto in qua parte argumentationis. Septimo in qua figura. Octavo quaeri posset qua ratione unaquaeque species exornationis pronuntiari debeat. Nono et ultimo quoni~ epistola potest aliqualiter oratio rhetorica dici, licet ab ipsa differat 15 sicut imperfectum instrumentum ab instrumento perfecto vel tamquam remissun ab intenso, non est alienum praescribere cui parti epistolae unusquisque ornatus dignius venustiusque respondeat. Ordo itaque deinceps erit 1 post cum add. semper 0 non semper~. 0 partibus conveniant omnibus B 2 magis~. B 4 magis~. B alterius 0 et ceteris om. 0 7 conveniet B convenit M 15 instrumentum perfectum ab instrumento imperfecto 0 47 secumdum praescriptum modum discutere totum artis opus in ordine ad unumquemque colorem sive is color sit verborum propriorum sive transumptivorum sive sententiarum. It quoniam primum locum repetitio possidet tum auctoritate Ciceronis, tum quadam dignitate et splendore sui, 5 ab hac ipsa exornatione prius ducetur praeceptio. Si hoc in omni praeceptione huius artis prius suppositum fuerit, nullum esse in arte dicendi praeceptum quod ex causa, loco, tempore, et dignitate personarum non possit variari! Amentis enim est, ut dicitur, contra rationem superstitione praeceptorum duci. Satis itaque erit si haec de exornatione 10 praeceptio, licet non semper, tamen in pluribus locum habeat. 1 discurrere M 4 tamen quadam B et..Q!!!. 0 5 s1. •• habeat..Q!!!. MO T V 48 Appendix II Vita Marci Tulli Ciceronis The Manuscripts Milan, Biblioteca Ambrosiana, Trotti 83, ff. 107r-116r. T is paper, written by several hands, and from the fifteenth century. It now has 141 folia, although at one time it contained more; the final work, Leonardo Giustinian's translation of Plutarch's Lucullus, breaks off in the middle of a sentence and at the end of quire with the catchword "fugatos totiens." T contains another of Giustinian's translations from Plutarch, Cimon, in addition to various works by Bruni, De militia, Oratio in hypocritas, Cicero novus, and translations of Plutarch's Cato, Demosthenes, Sertorius, and Aemilius. The scribe who wrote Barzizza's biography did not write anything else in the manuscript. The life has a quire to itself, ff. 106-117; 106rv and 1l6v-117v are blank except for a catchword at the bottom of 117v, "Nec hrdem (1) institui," which are not the first words on the next page. It is thus possible that the biography was inserted into the manuscript. T contains a long dittography after "ad" at 6.7 of 6.3 "qui" to "ad." Vatican City, Vat. lat. 2944, ff. 26r-35r. V is paper and from the fifteenth century, was written by one hand, and has 50 folia. It contains Bruni's translations of Plutarch's Sertorius and Aemilius and two anonymous works. After the title on f. 26r another hand, perhaps a later one, has written: "in vitis plutarchi est vita translata per L. arretinum." 49 Except for differences in orthography T and V agree in most of their readings. Neither one, however, is a copy of the other. At 50.18 T has "conventio" and a space for a word, at 58.20 T omits "meruisset" and leaves a space for a word, and at 72.10-11 T omits several words. Thus V is not a copy of To Nor is T a copy of V. The words omitted at 72.10-11 come at the very top of f. 34v in V, and "in," the first word on the page, is not separated from the second, "lepidum." A scribe copying from V would not have been able to skip the words which T omits. For the sake of consistency I have always written "Octavianus," although at 66.9,67.5,10,17,20,68.11,70.4,72.11 V has "Ottavius" (V frequently writes "t" for "c"), and at 68.11 and 70.4 T has "Octavius." I have followed conventions of classical orthography and record no purely orthographical variants, which are numerous, especially with the proper names. I have changed the name of Cicero's mother from the manuscripts' "Orbia" to "Helvia" (50.4) and the name of Philo's teacher to "Clitomachi" (50.20; T Clitarechi, V Clitarchi) to accord with modern editions of Plutarch. The punctuation is my own. The few references to ancient authors and their works in the apparatus use the abbreviations of the Oxford Latin Dictionary (Oxford, 1968- ). 50 Ciceronem loco illustri natum cons tans antiquorum fama et vulgata opinio testis est, quae a Tullio rege Voiscorum originem eum duxisse affirmat. Quod certum est, Cicero ex Arpino municipio Voiscorum ortus, Tullio patre et matre Belvia genitus est, ac natus tertio nonas ianuarii, 5 Quinto Caepione et Serrano consulibus. Ideo Cicero cognominatus, quod is quiprimum ex ea familia Cicero dictus est in extrema nasi parte eminentiam quandam in figuram ciceris habuit, a quo omnes qui descenderent Cicerones sunt cognominati. Fertur autem nutrici eius phantasma quoddam apparuisse ac dixisse magnam rei publicae salutem illam nutrire, quod res ipsa 10 confirmavit. Ex ordine equestri fuit honesto sane et in quo rei publicae robur contineretur. Qui ut primum per aetatem percipiendis litteris idoneus fuit, ingenio, indole, studio adeo inter equales eminebat, ut etiam a filiis principium civitatis iter simul agendo, ut fit honoris causa, semper in 15 medio haberetur. Primam eius laudem a poesi initiatus est. Puer etiam libellos quosdam metrice composuit. Cum vero aetate paulo maiusculus factus esset, orationi solutae operam dedit, quam et naturae suae aptiorem et rebus agendis multo conventiorem esse intelligebat. Fuerunt haec aetatis primae studia. Sequens aetas philosophiae inhaesit, in qua 20 Philonem academicum Clitomachi discipulum Romae praeceptorem nactus est. Dehinc a patre sumpta virili toga, velut de se ipse in Laelio meminit, ad Scaevolam augurem deductus est ac prudentia eiu8 doctior factus. Quo mortuo, ubi intellexit neque oratorem quenquam sine iuris civilis scientia posse iure dici, neque civem ilIum appellandum qui iura suae civitatis 15 poetis T 17 factus~. T 19 quam V I 21 Amic. 1 ignoraret, erudiendum se atque instruendum Quinto Mucio Scaevolae pontifici maximo viro in iure civili gravissimo tradidit. 51 Erat autem Romanae iuventutis decus vel praecipuum militia, neque haberi quisquis magnus in civitati poterat qui non rebus pacis et belli 5 instructus esset, nec turpe ducebatur armis admiscere litteras et rursus arma litteris. Bello itaque Marsico sub Lucio Sulla adulescens militavit, et nisi furor bellorum civilium propositum militandi--quod hoc genus militiae detestandum ei videbatur--interrupisset, perseverare diutius in armis animus erato Conversis itaque armorum studiis ad eas artes quas a 10 puero didicerat, maiorem vitae partem in legendis orationibus cum Graecis tum Latinis consumebat. Et quoniam in foro versari et causas agere non prius statuerat quam vires ingenii expertus esset, nonnumquam in scholis rhetorum declamitabat. Quae postea in aetate perfectiori ab eo repetita consuetudo et cum summis viris instituta ilIum iam paene senem delectavit. 15 Et quia studiorum eius ac ingenii locum ingressus sum, de rebus gestis postea, nunc de his quae ab eo sunt divinitus scripta dicendum videtur. Quattuor itaque scriptorum Ciceronis tradunt fuisse genera, quattuor partibus vitae eius attributa, cum enim partim in re familiari, partim in iudiciis, partim in re publica, partim in otio versaretur. Sic 20 nonnullas epistolas familiares ad amicos scripsit, nonnullas ad statum rei publicae pertinentes. Orationes vero alias forenses, alias publicas, id est, in senatu vel ad populum habitas, elegantissimo genere dicendi scripsit. Libros autem quamplures eo tempore in otio edidit quo armis res publica oppressa opera eius uti non poterat. 1 Quinto..Q!!!. T 7 et..Q!!!. T 11 quoniam] qui V 22 id est] idem T 52 Et ut ab epistolis incipiam quarum apud nos extat memoria, sex ac triginta libris volumen earum distinctum esse constat, quorum librorum sedecim ad Atticum, tres ad Quintum fratrem, reliqui ad Marcum Brutum, ad Lentu1um, ad Su1picium, ad Varronem, ad Caelium, et ad alios 5 praestantissimos eius aetatis viros inscripti sunt. Quarum epistolarum aliae in mediocri figura versantur, aliae in gravi, sed p1urimae in mediocri. Sunt nonnul1i auctores qui tradunt libros praeterea mu1tos epistolarum ad Marcum fi1ium, ad Cornelium Nepotem, ad Gaium Caesarem ad Hirtium, ad Pansam, ad Caesarem Octavianum, quorum nul1us hodie reperitur, 10 eum scripisse. Haec de episto1is. Venio ad orationes quae ad nostras manus aut notitiam pervenerunt. Sed cum genere inter se differant, aliaeque in senatu sive ad popu1um ut dixi, aliae in foro habitae sint, tum forensium quae duo sunt genera, quarum aliae ad privatas causas, idem ad civiles, aliae ad pub1icas, quas 15 criminales appellant, locus hic explicandus est. Ad rem pub1icam pertinentes bae sunt: pro lege manilia apud quirites, quam de imperio magni Pompaei Ge11ius de noctibus atticis vocat, de consu1atu suo, quam ka1endis ianuarii antequam consu1atum adiret in senatu habuit. Ad popu1um: de lege agraria, de filiis proscriptorum, pro Otbone, pro Rabirio, duae item ad 20 legem agrariam pertinentes, in Catilinam quattuor, in Metellum una, in Sallustium altera, de exilio suo tres, de provinciis consularibus una, de responsis baruspicum una, pro Marco Marcello una, in Marcum Antonium libri orationum tredecim, quas alii Antonianas ut Gel1ius, alii Phi1ippicas appellant, quae ad imitationem orationum Demosthenis in Philippum editae 8 ad Hirtiuml et Hirtium T 6.11.3, etc. 17 Gel. 1.7.16,20 23 Gel. 1.22.17, 53 sunt et ita a Cicerone studio atque admiratione ingenii Demosthenis nominatae. Forenses vero omnes paene criminales sunt: pro Publio Quinctio, quam annos duos et viginti natus, si Cornelio Nepoti credimus, in privato iudicio primam omnium habuit, pro Roscio, anna vero qui insecutus est, 5 dehinc variis temporibus, pro Aulo Cluentio, Verrinae septem, oratio in Vatinium testem, pro Publio Sexto, pro Lucio Murena, pro Publio Sulla, pro Gnaeo Plancio, pro Cornelio Balbo, pro Lucio FIacco, pro Marco Caelio, pro Fundanio, pro Vareno, pro Caecina, pro Milone, pro Archia, pro Scauro, pro Oppio, pro Tullio, pro domo sua ad pontifices, pro Quinto Ligario apud .0 Caesarem, qua oratione tantum admirationis consecutus est, ut quantum eloquentia in omnibus causis posset, nunquam alias dinoscere pulcrius fuerit. Quantum enim illud fuit, cum Gaius Caesar ita se confirmasset ut de Ligario damnando fixum in animo ac constitutum haberet, posteaquam in L5 adversarium iaci ilIa a Cicerone fulmina sensit cum in ardenti ore diceret, "Quid enim, Tubero, ille tuus distrietus in acie Pharsalica gladius agebat? cuius latus petebat? quis erat sensus armorum tuorum? quae tua mens, oculi, manus, ardor animi? quid petebas, quid optabas?" Ita belli civilis refricare animum Caesar is memoria coepit et illam qua in acie Pharsalica 20 adversus hostes usus pugnando erat feroeitatem iracundiamque excitare ut neque corpore neque animo consisteret subindeque vultum crebro coloremque mutaret libellosque in manibus quos forte habebat tanquam attonitus deiceret. 2 post criminales add. omnes V Quinetio TV (vide Gel. 15.28 Quint. 8.4.27, etc.) 4 pro Roscio Hue transtuli. 17 patebat T (£f. 14&. 9, 54 Habuit item aliam insignem pro rege Deiotaro orationem apud eundem. Innumerabiles paene alias editas a se esse orationes constans opinio est, quarum ne quidem nomina quadam sive fati iniquitate sive neglentia hominum atque inertia ad nos pervenerunt, quibus omnibus illum 5 semper superiorem discessisse, nec ulla unquam in causa subcubuisse excepta Miloniana, ut Asconius tradit. Item pro Scamandro Fabriciorum liberto, velut ipse in Cluentiana meminit, certi auctores sunt. Quod etiam adversarii saepe ei invidiae contrahendae causa obiecerunt, cum ilIum in foro atque in causis regnare et in quam partem vellet animos iudicum 10 impellere eum dicerent. Verum quoniam quod hae tot et tantae res ex abditis atque reconditis fontibus artis emanarunt, non praetereundi sunt libri quos de ratione dicendi studio attentissimo conscripsit. Non enim artis commemoratio ab orationibus et epistolis, quae ex arte natae sunt, est 15 seperanda. In quae itaque artis volumina Ciceronem scripisse comperio primo libros quattuor ad Gaium Herennium, secundo libros duos de inventione, quos imperfectos nescio quo impedimento reliquit, cum ad Herennium de quinque partibus oratoris officii, inventione scilicet, dispositione, elocutione, memoria, pronuntiatione, bene et dilucide 20 scripsisset. Ita enim quibusdam viris doctissimis placere inte11igo ut ars ilIa de inventione, quam fere omnes rhetoricam veterem appellant, posterius scripta sit et haec, quae nova communiter dicitur, inprimis edita ab eo fuerit. Quam opinionem nulla alia puto ratione ortam esse, nisi quod i1la de inventione videtur subtilius accuratiusque conscripta. Scrips it item 7 Clu. 17 24 accuratius quoque scripta T item] id est V 55 tanta diligentia libros de oratore tres ad Quintum fratrem et unum ad Marcum Brutum qui ab eo orator inscribitur ut neque maiori eloquentia neque ampliori praeceptorum copia uti in scribendo potuerit. In quibus libris non solum Isocraticam sed etiam Aristotelicam vim oratoriam complexus est. 5 Item de optimo genere dicendi ad Marcum Brutum libellum addidit, et item unum de partitione oratoria ad filium. Quid commentarios graece ad Posidonium philosophum de consulatu suo scriptos, quid libros de suis temporibus numero tres ab eo editos vel laudando commemorare vel commendando laudare oportet? Quid topica ilIa ad Trebatium scripta dicam, 10 in quibus tanta vel ingenii vel memoriae vis est vel ex hoc patet quod in navi ac sine libris ilIa a se cum breviter tum dilucide scripta extiterint? Reliquum ut ad libros in omni paene philsophiae parte mirifice scriptos accedamus. Memorantur libri sex de re publica e quibus praeter exiguum illud sexti libri fragmentum, quod de somno Scipionis dicitur, 15 nihil ad nos pervenit. Scripsit de finibus bonorum et malorum libros quinque, in quibus quattuor sectas philosphorum expressit, stoicam, peripateticam, Epicuream, et academicam; libros Tusculanarum quaestionum quinque; de natura deorum tres; de divinatione duos; de legibus tres; in vituperatores philosophiae unum; academicorum libros quattuor; de 20 senectute, de amicitia, de consolatione, libros singulos; de gloria libros duos; de fato unum; laudationem Catonis; paradoxa ad Brutum; et hos tres de officiis ad Marcum filium prorsus divinos, in quibus nullam vitae partem, quae non sanctissimis praeceptis instituta sit, desertam destitutamque reliquit. Platonis Timaeum ex graecis litteris in latinas vertit, item 5 item scripsi is TV 11~. 1 23 sanctis T 56 Protagoram Xenofontis librum economicum, librum Arati, Demosthenis et Aeschinis orationes duas pro Ctesiphonte et in Ctesiphontem, quarum copia nulla haberetur nisi beneficio Aretini ambae iterum essent ex Graecia, ut multa alia egregio orationis genere, litteris latinis ad nos traductae. 5 Quae omnia tanta facilitate scribendi, cura, studio, elegantia, subtilitate, partim inter summas occupationes, partim inter illas vehementes molestias et acerbissimas perturbationes edita ab eo sunt, ut non hominis certe mortalis sed quasi dei alicuius opera esse videantur. Haec de ingenio et studiis eius. 10 Superest ut de natura, de moribus, de rebus eius gestis et magistratibus brevissime dicamus. Quae omnia si ordine prosequi vellem et ea copia quam Plutarchus ceterique Plutarchum imitati exequi, tardius quam optatis ad rem ipsam accessus esset. Brevi itaque ut institui haec ipsa quae dixi attingam. Naturam ipsam duplicem in uno quoque philosophi esse 15 tradunt, unam corporis, alteram animi, quas quodam inter se vinculo ac societate devinctas esse affirmant, ita ut neque corpus sine anima, neque rursus animam sine corpore posse vim suam explicare certum sit. Illud autem perspicuum est, corpora quae dens a et gravia sunt lumen ingenii obtundere, neque in se magnificum aliquid aut excelsum sine viribus animi 20 corpus habere. Ex quo aiunt corpora ilIa, quae rarae texturae sunt, moli carne temperata, in quibus sanguinea complexio dominatur, ingeniis humanis favere, et eos in quibus naturam hane prospieimus ceteris hominibus non modo earum artium studiis quae in cognitione sunt posita sed etiam 1 Protagoram] Bruni (p. 286) Pietagoram TV 2 in om. T 3 haberetur scripsi habebetur TV 10 rebus ~. T 15 inter s;] interesse V 18 lumine T ingenii seripsi ingenio TV 57 prudentia, humanitate, modestia, multisque aliis virtutibus et magnis et egregiis praestare. Quam vere dignitatem in utranque partem praestitisse in Cicerone res ab eo scriptae indicant. Banc itaque eius sive naturam sive 5 complexionem corporis fuisse memorant, ut corpore tanto gracilis esset non tam ad sarcinas et ponder a ferenda quam ad labores animi, id est, ad forenses causas, ad rem publicam gubernandam, ad res divinas humanasque penitus prospiciendas et natus et institutus videretur. Quibus in rebus cum omnes suas cogitationes, omne suum studium, vigilias omnes consumerit, LO valitudine stomachi laborari coepit. Quem morbum non tam consilio medicorum quam singulari quadam temperantia atque abstinentia leviorem ac sibi minus molestum reddebat. Fuit igitur cibi non solum parci sed adeo tenuis ut integram famem, velut ridens ac ioeens ad Lueium Papirium seribit, ad ovum afferet. Qua sobrietate vitam ad senectutem usque, id 15 est, ad quartum et sexagesimum annum perduxit perduxissetque amplius nisi indigna ilIa vis ac sce1esta in rem publicam triumvirum conspiratio eum ante tempus extinxisset, scilicet Octaviani, Harci Antonii et Lepidi, qui ad ips ius mortem conspiravere. Adeo vero brevissimus somnis fuit, ut quies ilIa foret longissima quae tribus horis eontineretur. Profuit tamen 20 i11i p1urimum moderatus quidam motus corporis membrorumque exercitatio. Quid de moribus eius dicam, in quo tanta tum facilitas animi in omnes, tum 1ibera1itas in suos eives, prudentia in eonsi1iis, constantia in agendo, modestia in rebus secundis, caritas in rem pub1icam eminuit, ut omnes paene eives a quibus nobi1itate opibusque vineebatur, his tot ac 3 in] et T T 13 Fam. 4 sive] vero T 5 tanto] toto T 9.20 15 id est] idem T 11 1evioreml leniorem 58 tantis virtutibus facile anteiret. Declarant hoc summi honores, magistratus, dignitates, quas sine labore per omnes gradus consecutus fuit. Nemini domus sua c1ausa extitit. Sive in convivio sive forte in cubiculo foret, omnibus 1ibere ad eum accessus patebat. Non passus est quenquam ex 5 numero civium aut forensis industriae causa aut cuiusque prorsus vel laboris vel officii ne minime quidem pecuniam aut exiguum munus ad se deferreD Eius in curia sententiae sapientissimae habebantur. Quaecunque recta honestaque semel probaverat, nulla ex parte mutata sententia etiam cum summo periculo, si rei publicae conducere videbat, tuebatur. Tantum 10 rem publicam di1exit ut nullam unquam vitae dimicationem pro communi salute omnium defugerit. Nemo 1audibus aliorum facilius favit. Nemo de studiis suis sensit humi1ius, et cum tanta de illo apud omnes opinio eloquentiae esset ut vel Demostheni anteponeretur, nihil tamen de 8e arroganter, nihil superbe aut scripsit unquam aut elocutus est. Illud enim videbat, eum qui 15 virtuti suae confideret, minime virtuti alienae invidere, nec tam sua de se aut aliorum praedicatione quam de rebus ipsis veram gloriam cons tare. Dies me deficeret, si omnes vel ingenii vel virtutis eius laudes prosequi verbis vellem. Revertor ad eius gestae Cum ergo adulescens sub Lucio Sul1a 20 Marsico bello meruisset defendissetque egregia ilIa pro Sexto Roscio oratione contra vo1untatem Sullae, qui tunc summa rerum potiebatur, eundem Roscium, potentiam Sullae veritus Atbenas sub simulatione adversae va1itudinis migravit, ubi ad corroborandum corpus cum se magistris gymnasiorum tradidisset, debinc vocem, quae paulo durior quam oratori 10 nunquam V 14 eum scripsi cum TV 19 igitur T 59 competat in eo erat, ad dulcem Bonum suavissimumque revocavit. Antiocbum Ascalonium, virum in dicendo et copiosum et Buavem studiose audivit, cuius sapientiam admiratus omnem aetatem in Btudio pbilsopbiae consumere Btatuerat. Sed mortuo Lucio Sulla frequentibus amicorum litteris ac 5 nuntiis sollicitatus ut in patriam rediret gravissimisque Antiocbi persuasionibus commotus, omisso pbilosopbiae proposito victus sententiam mutavit. Sed cum in omni libera civitate, tum Romae inprimis dominari eloquentiam expertus esset, non prius ad suos reverti instituit quam bene 10 graviterque omnes dicendi summos magistros audisset, et ex uno quoque quod optimum imitatu visum ei fuisset perceptum atque auctum secum in Italiam transferret. Hoc primum Athenis, dehinc in Asia, postremo Rhodi, celeriter consecutus, Xenoclem Adramyttenum, Dionisium Magnesium, et Menippum Carem in Asia, Rhodi vero Apollonium illis temporibus summum tradendae 15 eloquentiae praeceptorem diligentissime audivit. A quo rogatus, erat enim iam non tenuis de eloquentia Ciceronis apud Graecos opinio, ut quoniam latine Apol10nius nesciret graece vel let Cicero pub lice declamare. Talis viri auctoritatem ac desiderium negligendum a se non putavit, qui cum iam non minus graecis quam latinis litteris polleret, tanta omnium admiratione 20 graece declamavit ut nemo ex astantibus fuit qui non dico laudare satis sed admirari eloquentiam eius possit. Ferunt autem Apollonium, cum omnes iudicium eius expectarent, pro stupore aliquandiu tacuisse debinc dixisse, "Ego te laudo equidem et admiror, Cicero, Bed non possum non angi dolore ac paene confici, quod illud unum quo Bolo Romani a GraeciB adbuc vincebantur, 11 auctum scripBi iustum T austum V 21 eloquentiam scripsi eloquentia TV 15 A quo rogatus] ad rogatus V 24 adhuc ~. V 60 doctrinam scilicet et gloriam eloquentiae, a te in Italiam transferri et spoliari Graeciam video, quae cunctas nationes omnibus paene rebus sed maxime disciplinis longe facileque olim excedebat." Postea ergo quam Cicero tot instructus artibus et disciplinis 5 navigare in Italiam statuit, quo ad rempublicam regendam ornatior accederet, prius oraculum Delphici Apollinis consuluit, quibus rebus ad summam gloriam perveniret. A quo responso hoc accepto, posse id quod appetebat consequi si non ad vuIgi opinionem, sed ad suam naturam omnia eius studia revocasset, abstinere ab omni civili potentia et a 10 magistratibus decrevit. Quod minime ubi Romam < > pervenitque ei per amicos suos licuit, assiduis quorum accusationibus increpationibus etiam, intermisso potius quam omisso philosophiae proposito, primum coepit, qui ad benevolentiam populi Romani proximus gradus est, causas forenses agere, nemini patriocinium suum negare, ab accusationibus abstinere. Cumque nihil 15 unquam avare semperque se apud cives in foro, in campo, in omni denique tempore, loco, actione, liberal iter sine praemiis se gereret, tantam populi Romani benevolentiam nactus est ut primo quaesturam Siciliae, dehinc aedilitatem, tertio praeturam, quarto consulatum cunctis suffragiis ac summo populi Romani studio, patriciis saepe ac nobilissimis civibus 20 repudiatis, adeptus sit. Praetereo hoc loco quae pro re publica suo in illo consulatu contra Catilinam ceterosque coniuratos gesserit, quot hominum in se odia insidiasque concitaverit, quod factione inimicorum in exilium compulsus 2 cunctas] contra T 6 accedeat V 9 a om. T 10 lacunam statui 11 suos ~. T 19 summo ~. T Romani populi studiis T 22 se om. V 61 sit. Nota ista sunt et illustribus eloquentissimorum virorum monumentis litterarum celebrata. Qua summa dignitate perfunctus multo maior venerabiliorque apud patres conscriptos haberi coepit. Augur mortuo Grasso factus est. Proconsul Ciliciam obtinuit, in 5 qua se integerrime et castissime gessit, 8uperiorum magistratuum decreta correxit. Civitates egentes et acerbissimis tributis afflictas relevait. Infinitas pecunias male acceptas restitui his a quibus ablatae erant coegit. Nemo eo proconsule aut virgis cae sus aut ullo a se maledicto aut iracundia laces situs est. 10 Res autem armis gestae ab illo magnae ac magnificae fuerunt. Ham cum Parthi se provineiam invasuros minarentur, non solum consilio ae virtute omnia paravit quae resistendum Parthis a forti et circumspecto imperatore providenda videbantur, sed pro salute etiam sociorum et finitimorum invigilavit, Ariobazanemque regem Cappodociae incolumem cum suo 15 regno servavit. Amanum oppidum fortissimum caput eius gentis tripartito exercitu magna caede hostium facta expugnavit. Complura alia castella per vim cepit. Dehinc Pindenissum urbem altissimo loco positam aggressus subita obsdione compulsis intra moenia civibus clausit, omnique tormentorum genere aggeribus, vineis, turribus, expugnando septimo et quinquagesimo die 20 quo obsideri coepta est, potitus ea civitate est. Quibus rebus strenue ae fortissime gestis ab exercitu imperator appellatus est. Triumphus redeunti est oblatus, sed quoniam rumor iam de bello civili inter Caesarem et Pompeium divulgabatur, tempus illud minime triumpho accomodatum intellexit et qua sapientia erat illud providit multo maiorem esse gloriam mereri quam 8 ull0 ~. T 14 post finitimorum add. etiam T 20 civitate fuit V 17 accepit V 62 ducere triumphum. Bello itaque civili iam orto, statuit nullo pacto se armis implicare neque ullas partes sequi abstinuissetque nisi tandem pudore victus ac multorum calumniis et accusationibus quod non sequeretur eum, 5 quem senatus, quem res publica sibi praefecerat, vidissetque honestius sibi esse partes Pompeii sequi quam opinioni hominum et expectationi non satisfacere. Movebat praeterea eum plurimum quorundam hominum partim inimicorum, partim invidorum susurratio. Secutus itaque illo tempore paene extremo Pompeium fuit. Quo paulo post decertatum inter partes in campis 10 Pharsalicis extitit Pompeiusque a Caesare superatus, cui bello minime Cicero interfuit, cum forte eo tempore Dyrrachii valitudine adversa teneretur. Non multo post cognita Caesaris victoria Marcus Cato, qui classi maritimae praeerat et exercitum Ciceroni tradere voluit, eumque in locum Pompeii, quod nullus ibi alius erat qui consularis sufficeret, 15 inprimisque Pompeii magni filius ceterique Ciceronem sibi ducem deposcebant. Qui cum desperandum omnino de victoria manifeste cognosceret, vidit sapientis esse non se rebus illis implicare quas susceptas perducere ad eum quem optaret exitum non posset. Brundisium itaque navigavit ubi praestolari Caesarem bello tum 20 Alexandrino occupatum decrevit. Audito reditu Caesaris obviam eo Brindisio Tarentum versus processit, quo Caesar applicuerat. Tantum sibi de clementia et moribus Caesaris persuaserat. Caesar vero ut ad se Ciceronem venientem prospexit, subito e navi descendit eique obviam procedens illumque humanissime complexus multa ambulando stadia cum eo remotis 7 plurimum~. T 13 noluit V 63 omnibus arbitris confecit. Multa de re publica stabilienda ac resarcienda cum Cicerone commentatus est seque inprimis velut belli civilis initio ad eum scripserat. Consilio Ciceronis in administranda re publica uti velIe dixit eumque iussit laureatos fasces, quos ante bellum civile ad illud 5 usque tempus gesserat, retinere. Cum Cicero gratias agens animo Caesaris uti se malle dixit quam beneficio satisque in re publica et imperio orbis terrarum gubernando uno imperatore esse. Nam et bello civili iam incohato litteris omnibus quas Caesar ad eum scribebat semper hac ad Ciceronem salutatione utebatur. Caesar imperator Ciceroni imperatori salutem. 10 Prosecutus itaque Caesarem ad urbem usquequo Cicero fuit. Sed cum partim victoriae, quae insolentes homines fa cere consuevit, partim hominum sibi familiarium persuasionibus assiduis, animus Caesaris immutatus minus ac minus in dies consilio Ciceronis utebatur. Novos senatores homines plerosque ignaros, prout quisque magis furori suo in bello civili faverat, 15 in locum eorum qui pro patria, qui pro libertate pugnando in acie Pharsalica ceciderant sufficiebat. Nihil more maiorum in curia vel in foro gerebatur. Quod ubi Cicero intellexit in otium se contulit, nec ad urbem veniebat nisi gravi ac magna causa impulsus velut pro Marco Marcello, pro Quinto Ligario, pro rege Deiotaro, orationibus illis praeclarissimis, quas 20 apud Caesar em pro his habuit, iudicare facile possumus. Reliquum tempus omne aut legendo aut cum hominibus ac ei familiaribus disputando aut disputationes illas partim veras, partim quo plus auctoritatis eis inesset vel voluptatis ab eo confectas litteris mandando consumebat. Postea vero quam conspiratum in mortem Caesaris est ac res publica 6 imperioque T 14 furoril favori T 64 in sede maiorum constituta Cicero in urbem rediit. Legem obnoxiam de iniuriarum oblivione tulit dumtaxat huic rei intentus ut cives quos discordia bello civili orta distraxerat concordia uniret firmissimaque pa~ ac perpetua eos inter se conciliaret. Verum cum improborum audacia in 5 evertenda re publica plusquam ratio posset, statim perturbari omnia atque everti coepta sunt. Marco quidem Antonio consule, qui ad illud usque tempus sentire optime pro comuni omnium salute, pro libertate simulaverat, donec statum eius adversus rem publicam stabilisset confirmassetque, primum dare 10 incoepit operam ut Cassius et duo Bruti principes coniurationis in Caesarem urbe cederent, dehinc omnia per vim decernens cum nihil non apud eum venale esset, armatus in senatum veniebat, quo metu patres compulsi nihil decernere libere, nihil statuere poterant. QUo tempore Cicero non se posse sine periculo versari in senatu videns, quod imperante Caesare 15 factitaverat, ad pristinum philosophiae studium rediit totumque ferme tempus suum in scribendo aut disputando aut legendo consumebat. Hoc eodeI tempore libros officiorum tres ad Marcum filium, qui tum Athenis Cratippum nobilem peripateticum audiebat, conscripsit, quos in praesentia commentandos in manus sumpsimus, eo genere orationis ut neque gravius neque 20 accuratius legi quicquam possit. Cumque ne sibi locum in Italia esse ullum videret, legatione ab Antonio impetrata, proficisci in Graeciam statuerat, et una cum filio Athenis esse. Qui delatus in Siciliam et vento ad Leucopetram perductus litteras ab amicis accepit mutatum animum Antonii esse ad rei publicae 1 de .2!!!.. T 14 quodquod T 15 factitaverant T 19 commendandos V 65 salutem conversum, proinde reditum suum in urbem non differret. Neque solum hoc amicorum litteris sed etiam senatus cum intelligeret, in urbem summa cum festinatione reversus est. Quae res magnopere animum Antonii perturbavit. Hinc prima orta est mortis Ciceronis causa. Hoc principium, 5 hic fons omnium malorum in quae Cicero incidit. Nam dum Antonius viam sibi ad principatum urbis, id est, ad tyrannidem Romani populi ignominiosam affectat, milites armatos inter subsellia patrum collocat. Quo patres conscriptos eo paene die, quo Cicero ad urbem applicuerat, in curiam cogente, occasionem quaerens aliquam 10 desaevendi in Ciceronem, primum eum absentem non solum acerrimis verbis, verum maledictis etiam et contumeliis accusat quod in senatum non venerat, minatur insuper se domum eius cum fabris profecturum et eam eversurum funditus. Qua contione a Cicerone accepta et hanc consulis Buperbiam indigne fer ens postridie in senatum venit. Orationem de causa profectionis 15 suae ac reditus, velut extat in Philippicis, insignem habuit. De oratione Antonii conquestus est, cum non insolentia aliqua, sed defatigatione itineris Be in curiam illo die non veniBse diceret. Commutatum esse Antonii animum ab eo qui praescriptus fuit multis verbis reprehendit. Fuerat autem eo die, sive industria et consulto sive aliis maioribus 20 occupationibus detentus, absens Antonius. Qui ut accepit quibus in eum verbis Cicero invectus esset, subito ira atque odio in Ciceronem exarsit inimicitiasque ei palam denuntiavit. Qua re nihil perterritus Cicero perseveravit in urbe esse sprevitque omnes eius minas et, qua erat animi constantia, parvifecit. Sed 6 id est] idem T 9 occasionem scripsi occasione TV 19 sive industria] sine industria V 16 questus T 66 cum dies tertiusdecimus kalendis octobris venisset, Antonius in senatum multis armis saeptus profectus est orationemque diu meditatam in Ciceronem habuit illo absente. Quo intellecto nisi ab amicis impeditus Cicero esset, responsurus Antonio recta via in curiam proficiscebatur. Videbant equidem 5 amici Ciceronem ad manifestum interitum ruere • . Hinc Antonius aperte iam undique veteranos convocat, copias instruit, nec iam dubium est quod armis invadere urbem velit. Cicero etiam tanto rei publicae periculo cum nullum contra vim consulis paratum praesidium haberet, animum ad Gaium Octavianum, filium Caesaris adoptivum, 10 paene adhuc impuberem convertit. Hortatus adulescentem est ut partes rei publicae susciperet. Erat enim is adulescens desideratus a veteranis ceterisque militibus qui sub Caesare meruerant et infensus Antonio propterea quod hereditate Caesaris ac magna pecunia fraudatus ab eo erat et multis insuper conviciis litterisque contumeliosis ab eodem irritatus. 15 Hunc igitur Cicero ad spem magnam summi honoris ac civilis potentiae excitavit. Qui consilio atque adhortatione Ciceronis incitatus veteranos et primam quartamque legionem deserto Antonio ad se venientes conscripsit. Quo Antonius perterritus consilium quod de invadenda urbe ceperat omissit. Omnia Ciceronis consilio cum in senatu tum in populo gerebantur. 20 Nec aliud quicquam Cicero quam de Antonio opprimendo cogitabat. Una ei ad hoc res obstabat quod Hirtius et Pansa consules in annum proximum designati optime de re publica sentientes nondum consulatum aderant, nee auctoritate publica sine consule geri apte quicquam ac resisti Antonio commode poterat. Excitat et igitur litteris et nuntiis Decium Brutum Cicero, qui forte 3 nisi] ubi V ~T 11 is ~. V 13 hereditatem V erat ab eo V 24 et 67 Mutinae illo tempore erat, ut provinciam confirmaret, Antonio in Galliam proficiscenti resisteret privato consilio. Nusquam Ciceronis cura studiumve pro re publica cessabat. Per tribunos plebis opera Ciceronis senatus in curiam vocatur. Decernitur ut 5 legiones qui ab Antonio ad Caesarem iuniorem, quem Gaium Octavianum paulo ante nominavimus, defecerant confirmarentur. Itaque praesidia quae Decius Brutus nulla publica auctoritate conscripserat bene recte facta esse a patribus approbarentur. Iudicatur hostis rei publicae Antonius. Kalendis ianuarii novi consules magistratum ineunt. Octavianus pro praetore 10 deligitur. Consules cum Octaviano copias adversus Antonium instruunt. Tres exercitus ad liberandum Brutum, qui Mutinae ab Antonio obsidebatur, mittuntur. Non longe a Mutina Pansa Antonio occurrit. Quo in conflictu gravissimo vulnere accepto a Pansa et ex acie subducto, exercitus Antonii superior plane videbatur. Hirtius suis copiis ac recentibus integer bellum 15 restituit, copias Antonii caedit, legiones eius obtruncat. Antonius cum equitibus suis in fugam revertit, sed victoriam casus nescio quis sive perfidia intercepit. Continebat enim se Octavianus dum haec agerentur intra castra et quasi eventus belli speculator quo se fortuna verteret attendebat. Incerti auctores sunt, sed eventus rei qui postea secutus est 20 suspicionem hanc in Octavianum conflavit, ilIum tollendi Hirtii curam operamque dedisse ut solus triplici exercitu et rerum summa potiretur. Antonius cum suis equitibus superato Apennino ad vada qui locus inter Alpes et Apenninum iacet se recepit. Qui ubi insequentem Brutum audivit, spe amissa veste mutata ad Lepidum supplex confugit. A quo homine levissimo 8 approbaretur V 16 post victoriam add. eius V 18 vertebat V 68 cum susceptus esset et copiis eius, quas re publicae nomine ad salutem civium et defensionem libertatis sibi commissas habebat, auctus bellum renovare incoepit. Octavianus satagente Lepido famae suae, Ciceronis, quem parentem 5 appellabat, patriae oblitus in cOlloquium cum Antonio descendit. Cum quo et Lepido nefario foedere percusso ac turpissima societate inita circa Bononiam, de occupanda patria, de civibus proscribendis quos libertatis defensores propugnatoresque esse intelligebant. Tres hi pariter inter se consultant, quodque in Malis frequenter accidere videmus, facile 10 conveniunt. Cum vero ad Ciceronem proscribendum ventum esset, quem unum ex omnibus Antonius summo studio appetat, Octavianus se id concessurum omnino negavit, quem ab ipsa infantia Cicero usque ad id tempus summo favore prosecutus erat aureumque Iunonis partum appellabat. Nefas itaque ac parricidium quoddam Octaviano videbatur adversus eum sentire quem et suae 15 potentiae auctorem ac patrem appellare consueverat. Cum autem biduum amplius in hac contentione triumviri fuisset instarentque Antonius et Lepidus, Octavianus Lucium Paulum Lepidi fratrem et Lucium Caesarem Antonii avunculum viros integerrimos ac libertatis amatores proscribendos depoposcit sperans, ut creditur, illos tantum facinus non admissuros. 20 Quibus facile consentientibus victus Octavianus Ciceronem odio Antonii concessit. o sceleratam nefariamque in rem publicam atque in suos conspirationem. 0 inauditam crudelitatem ac caecam bominum perditissimoru~ amentiam. Ille patrem, iste avunculum, is fratrem proscribit. Et cum 8 ii V 11 commissurum T 19 deposcit T 13 persecutus V [cic.l Ad Oct. 6 69 gloriae cupiditate desiderioque regnandi inflammati rapiantur, nee hominum eius aetatis omniumque nationum quae inter fines Romani imperii continentur sententiam exsecrationemque verentur, nee quid de immanitate, de perfidia, de furore eorum posteri iudieaturi sint eogitant. Omitto Ciceronis 5 admiratores, qui morte eius tot illustribus libris operibusque privati sunt quot ilIum editurum si longior vita ei data fuisset. Cons tans enim opinio fuit omnia quae divinitus tantoque ceteribus rebus a se olim scriptis praestantiora quanto maiore otio sapientiaque aetas ilIa abundasset. Nihil rei publicae vigiliae Ciceroni profuerunt. Nihil divina ilIa 10 in decernendis defensoribus patriae praemiis providentia. Nihil his qui pugnando pro patria animam in acie effuderant immortales honores, decreti sempiternaque virtutis eorum monumenta opitulata sunt. Urbem triumviri nullo repugnante invadunt. Libertatem, praecipuum Romani populi patrimonium, deripiunt. Tabellam proscriptorum palam non sine maximo 15 rubore civitatis proponunt. Cicero caput proscriptorum cum trecentis fere optimatibus civibus percussoribus obicitur. Quae ubi pater patriae intellexit Cicero, nam se in Tusculanum contulerat, Asturam petit hoc animo ut inde ad Marcum Brutum in Macedonium traiceret. Quintus frater maerore anxius fratrem Ciceronem prosequi instituerat, sed cum non satis pecuniae. 20 secum extulisse putaret, a complexu Ciceronis crebro singultu, multo gemitu, infinitis lacrimis divulsus clam in urbem domum rediit, ubi mox proditione servorum cum filio a persecutoribus proscriptorum interficitur, Cicero iterum Asturam proficiscitur, oppidum Campaniae non longe a Tarracina eius iuxta mare posita, ubi navem ingressus Circeios usque 17 Cicero intellexit V 22 filio ~. T 70 navigavit. QUO ubi applicuit incertum an valitudine taedioque navigandi impeditus an quod nondum omnem de Octaviano 8pem abieciaaet. in litus descendit. Asturam rediit dubius, ut ferunt, Ramamne reverteretur (tantum sibi de suis immortalibus meritis in Octavianum promittebat) verumne id 5 faceret per servos suos ac libertos. Ei non licuit cum peraecutoribus proscriptorum plena essent itinera. Victus igitur Cicero consilio ac pietate auorum tum etiam ratione, quae in eo etsi ad breve tempus impedita, mirifice vigebat. Inde in Formianum. quam villam habebat pulcherrimam, delatus est certus navigandi. 10 Hoc loco insigne prodigium narratur. Corvi equidem obviam volantes ne terrae navem applicaret prohibere videbantur, nec minus eum in villam usque prosecuti crebris alarum verberibus rauco ~ocis Bono, quo plerumque mala futura hominibus, ut creditur, denuntiant. circa domum strepebant. Nec desunt qui dicant unum ipsorum per fenestram ad cubiculum usque 15 pervenisse et ei quietem cupienti sudarium quo tectus erat faciem rapuisse. QUo prodigio familiares eius commoti lectica impositum referebant eum ad mare. Sed 0 vim fatorum inexsuperabilem, cui neque opibus ullis, neque consilio, neque aliqua resisti potest sapientia. Ecce cum haec geruntur, 20 percussores ab Antonio missi 8ubito adsunt, non inventum in Formiano persequntur, variis itineribus fugam eius investigant. Borum dux 8celeratus ille parricida PopilliuB a Cicerone o~im in causa parricidii summo studio defensus erato Is tribunus militum 8ub Antonio sperans rem Antonio.gratissimam 8e facturum si Ciceronem occidisset, ultro ab Antonio 3 revocaretur t 4 de suis sibi t in~. V 10 equidem 8cripsi siquidem TV 15 faciem erat T 20 adsunt subito V 71 impetravit ut ad iugulandum Ciceronem mitteretur, ministerium equidem detestabile et in media etiam barbaria exquisitissima supplicio rescindendum. Cicero priusquam appellere ad navem potuisset, undique ab hostibus 5 circumfunditur. Quod ubi persensit nihil periculo mortis instantis perterritu8, suis iubet consistere lecticamque humi reponere. Qui etsi valitudine non mediocri affectus erat, supra vires corporis enixus integer animo ac valens consurgit. Percussoribus obviam ipse procedit, barbam, sive ut mos ei erat, sive, ut ego potius crediderem, eius contactu 10 constantiae ac virilitatis meminisset, sinistra permulcens iugulum satellitibus feriendum patefecit intrepidus. Satis se vel aetatis vel gloriae vixisse testatum, nee patriae defuisse unquam nee libertate populi Romani, qua sub1ata nec sibi vitam esse optandam inquit. Recepto itaque ferro nullo nee minima quidem gemitu cum occideretur edito, non minus 15 fortiter cecidit quam sapienter constanterque vixerat, cum iam annum quartum ac sexagesimum aetatis suae ageret. Mandaverat autem Antonius Popillio ut caput Ciceronis, quod saepe in senatu contra eum oraverat, et dextram, quae divinas i11as in Antonium Philippicas scripserat, ad se deferret, nee erubuit immanis ille omnium 20 fer arum genere truculentior Popillius caput illud pilo fixum ad Antonium referre, quo ipse non solum vita ipsa, capite, potiebatur, sed etiam ne culleo insutus in profluentem cum sempiterna infamia deiceretur Cicerone patrono a iudicibus obtinuerat. Caput itaque Ciceronis pro rostris robori affixum quantas lacrimas, 1 quidem V 8 ipse procedit obviam T 9 ei mas T 15 fortiter ~. T annum ~. T 18 senatum T 14 nec} ve T 72 quot gemitus excitavit. Nemo tam inhumanus, tam impius, tam crudelis fuit qui non tanti facinoris indignitate vel dolore occulto vel apertis lacrimis testaretur, sed inprimis·Roma. civitas'nuper caput orbis terrarum, portus regum omnium ac nationum, nunc vero foedissima servitate ac turpissima 5 tyrannide oppressa, cum omnes pariter cives nihil metu ac minis Antonii perterriti non aliter ad intuendum caput Ciceronis concurrerent quam olim ad divinam eius eloquentiam confluebant. Alii eum patrem patriae appellabant, alii ducem senatus, alii urbis patronum, alii eum certissimum, miserorum profugium defensoremque praedicabant. Quis non palam flevit? 10 Quis non crudelitatem Antonii exsecratus est? Quis non in Lepidum, Ciceronis quondam in re publica socium, quis non Octavianum maximis honoribus dignitatibusque a Cicerone ornatum, tr~s saevissimos tyrannos vel tacitis cogitationibus vel apertis maledictis invectus est? Nee dubium est illos etiam ipsos mortis eius auctores post factum 15 ipsum doluisse, cum eorum nemo tanti orbis terrarum imperium faceret quod breve atque incertum non ignorabant esse quanti, quod se omnibus hominibus odio atque exsecrationi ~n omne tempus et esse et futuros esse intelligebant. Quid animi, ut ab Antonio incipiam, fuisse ei putamus, cum Marci Antonii avi sui meminerat et mortem eius causasque mortis cum morte 20 Ciceronis comparabat, cum utriusque mores, studia, caritatem in rem publicam, sententias in senatu cum sapienter tum constanter ac summam cum eloquentia salutem habitas inter Ie conferebat. Quid denique famam illam immortalemque gloriam dicemus quam Marcus Antonius, a quo monstrum hoc ad tanquam Erinys quaedam belli civilis traxit originem, apud Ciceronem in 3 nuper ~. T 6 videndum T 10 Lepidum ••• Octavianum~. T 18 animi] autem T 21 cum constanter V 73 illis suis tribus libris de ora tore divinitus scriptis consecutus est. Quae cum ideo a Cicerone et inventa esset et disputata, belua Lsta ac fera silvestris non ignoraret, ne avi sui, hominis eloquentissimi, fama nomenque interiret, cuius neque ullae orationes 8crLptae neque monumenta ingenii 5 aliqua extabant, non est credibile. Posteaquam furor ille paulum remissus est, saepe eum gemitum dedisse quod pro his beneficiis ac ceteris meritis gratiam hanc ei rependisset. Octavianum vero penitentiam sui consensus animo eius acerbissimam egisse Tiro, libertus Ciceronis, vir insignis litteraturae, testis est, qui et filium Ciceronis mortuo Antonio in o collegam, ut legitur, accepit. Statuas Antonii ex senatus consulto ex omnibus locis delendas concessit saepeque illud in ore de Cicerone habebat, "Eloquens vir Cicero, eloquens fuit, et patriae amantissimus." Lepidus autem, quamquam homo esset levissimus, memor tamen se presentem absentemque et in senatu et apud populum defensum in petitione magistratuum, adiutum 5 adversus invidos, ab eo protectum non poterat non dolere atque animo angi quod in mortem talis viri proscriptionemque in gratiam Antonii consensisset. Sed quid mirum totam urbem in tanto maerore affectam morte Ciceronis fuisse, cum Siculi omnes, cum Sardi, qui se ultro ei in ~ clientelam dederant, cum Gallograeci multique reges ac nationes incredibilem dolorem hoc patrono eorum sublato animo conceperint? Nemo vero ex posteris deinceps fuit qui ingenio praestaret, qui his nostris artibus humanitatis praeditus esset, qui sapiens habitus sit, qui non et mortem eius plerumque luxerit et studiorum suorum iacturam saepe 1 de oratore libris V 19 fuisset V 3 nominis T 14 et ~. T 17 concessisset T 74 deploraverit, tanta cum in philosophia tum in eloquentia litterarum ornamenta, si explere vitae spatium a natura ei constitutum potuisset, ab eo expectabantur. Sed ism huic deplorationi modus sit, cum et illos caedis eius auctores apud inferos suse crudelitatis sempiterna supplicia pati et 5 ab eorum maioribus, qui libertatis defensores acerrimi fuerunt, amarissimis contumeliis et maledictis lacerari non sit dubitandum, nosterque maeror aut incommodum nulla ex parte vel minui lacrimis vel dolore aliquo levari possit. Explicit de vita et morte Tulli Ciceronis secundum Gasparinum de 10 Pergsmo. 1 cum] tum V 5 fuerant T 7 minui] minimis T

Attached Files

Published - HumsWP-0055.pdf

Files

HumsWP-0055.pdf
Files (2.7 MB)
Name Size Download all
md5:eeeff2fd2dcbc64a6b8b3486cce0ac75
2.7 MB Preview Download

Additional details

Created:
August 19, 2023
Modified:
January 12, 2024